Malta – mały kraj z mnóstwem atrakcji

Fort st. Angelo 

Fort został wzniesiony w 1552 roku przez joannitów, którzy przejęli Maltę po wygnaniu z Rodos. Wyspa była kluczowym punktem na szlakach morskich między Europą a Afryką, co czyniło ją cennym łupem dla Imperium Osmańskiego. Rycerze zdawali sobie sprawę, że obrona Malty będzie trudna, więc zbudowali strategiczną fortecę na półwyspie Sciberras (obecnej Valletcie).

I rzeczywiście! Zaledwie kilkanaście lat później, w 1565 roku wojska Turków Osmańskich pod wodzą Sulejmana Wspaniałego zaatakowały Maltę z potężną armią liczącą około 40 000 żołnierzy. Fort św. Elma, mimo że był najmniejszy ze wszystkich fortyfikacji joannitów, był pierwszą linią obrony.

Tureckie działa przez 30 dni bez przerwy ostrzeliwały fort, zamieniając go w ruiny. Mimo to, rycerze i żołnierze walczyli do ostatniego tchu. Ostatecznie, po śmierci niemal wszystkich obrońców, twierdza upadła, ale okupiona ogromnymi stratami dla Turków. Zdobycie fortu zajęło im o wiele dłużej, niż się spodziewali, co dało reszcie Malty czas na przygotowanie się do dalszej obrony. W ostatecznym rozrachunku Malta nie została zdobyta.

Główną atrakcją fortu jest Muzeum Wojny, prezentująca zmagania wojenne na wyspie od czasów joannitów aż po II wojnę światową. Ponadto przez większość roku organizowane są tutaj liczne festiwale z pokazami walk rycerskich. Warto również dodać, że Fort st. Angelo gwarantuje jeden z najpiękniejszych widoków na całą wyspę. Nie ma lepszego miejsca na zdjęcia!

Fort st. Angelo

Narodowe Muzeum Wojny 

Jak wcześniej wspomniałem, Fort św. Elma jest również domem dla muzeum, które opowiada militarną historię wyspy od czasów joannitów aż po XX wiek. 

Pierwsza część jest poświęcona początkom militarnej historii Malty. Zakonnicy św. Jana przybyli na wyspę w 1530 roku i od razu przekształcili ją w fortecę. Wystawy pokazują zbroje i broń rycerską, makiety średniowiecznych fortyfikacji wzniesionej przez Joannitów oraz przede wszystkim dokumenty i opisy Wielkiego Oblężenia Malty w 1565 roku, gdy Turcy osmańscy próbowali zdobyć wyspę.

Natomiast w XIX wieku Malta stała się ważną bazą wojskową Imperium Brytyjskiego. Wtedy to Malta zastała nazywana „szpitalem Morza Śródziemnego”, ponieważ w czasie wojen brytyjskie siły medyczne leczyły tu rannych żołnierzy. Polecam obejrzeć dokumenty dotyczące roli Malty w I wojnie światowej oraz modele statków i samolotów używanych przez Royal Navy i RAF.

Jednakże, największa część muzeum poświęcona jest II wojnie światowej, ponieważ to wtedy Malta stała się jednym z najważniejszych miejsc działań wojennych. Hitler i Mussolini chcieli zdobyć wyspę, aby kontrolować Morze Śródziemne, ale Maltańczycy stawili heroiczny opór.

W tej części muzeum obejrzymy zdjęcia ukazujące jak wyglądało życie na wyspie w czasie wojny, repliki schronów przeciwlotniczych pokazujące w jakich warunkach mieszkańcy Malty przetrwali tysiące nalotów oraz model samolotu Gloster Gladiator „Faith” – jednego z najważniejszych myśliwców w trakcie obrony Malty. Zwieńczenie stanowi Krzyż Jerzego (George Cross) – najwyższe brytyjskie odznaczenie przyznane całej Malcie za niezwykłą odwagę podczas wojny.

Dzięki lokalizacji w forcie będziemy mogli zwiedzić tajemnicze podziemia, gdzie w czasie II wojny światowej mieściły się schrony przeciwlotnicze. A jeśli pragniemy mocniejszych wrażeń, to możemy nawet przeżyć symulację nalotu bombowego!

Pałac Wielkiego Mistrza 

Miejsce to jest pełne historii, pięknych wnętrz i pamiątek z czasów, gdy Malta była rządzona przez Zakon Joannitów. Pałac pełnił centrum władzy zarówno w czasach zakonnych rycerzy, jak i później, gdy Malta znajdowała się pod panowaniem brytyjskim. Dziś mieści się tu Pałac Prezydencki, a jego część udostępniona jest turystom jako muzeum.

Pałac został zbudowany w XVI wieku na zlecenie Wielkiego Mistrza Jeana de la Cassière – tego samego, który ufundował już nam znaną Katedrę św. Jana. Po zwycięstwie nad Osmanami podczas Wielkiego Oblężenia Malty w 1565 roku, joannici zdecydowali się stworzyć potężną stolicę, której sercem miał być właśnie Pałac Wielkiego Mistrza.

Gdy w 1798 roku Napoleon zajął Maltę, joannici zostali wypędzeni, a pałac stał się rezydencją francuskich gubernatorów. Niedługo potem, gdy Malta przeszła pod panowanie brytyjskie (1800), budynek stał się siedzibą brytyjskich władz kolonialnych. Właśnie w tym miejscu w 1942 roku król Jerzy VI wręczył Malcie Krzyż Jerzego – najwyższe odznaczenie za bohaterstwo w czasie II wojny światowej.

Gdy Malta uzyskała niepodległość w 1964 roku, pałac stał się oficjalną rezydencją prezydenta Malty. Pałac otaczają dwa piękne dziedzińce, pierwszym z nich jest dziedziniec Neptuna z fontanną przedstawiającą tytułowego Neptuna, boga mórz. Natomiast drugi, to dziedziniec księcia Alfreda.

Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem pałacu jest Wielka Sala Rady, gdzie kiedyś obradowała Rada Zakonu Joannitów. Ściany zdobią ogromne freski przedstawiające Wielkie Oblężenie Malty z 1565 roku. Obecnie sala wciąż jest używana do oficjalnych uroczystości.

Kolejnym pięknym pomieszczeniem jest Sala Gobelinów, w której znajduje się unikalna kolekcja gobelinów z XVII wieku, przedstawiających sceny egzotycznych krajobrazów, zwierząt i bitew. To jedna z niewielu tak bogatych kolekcji gobelinów, w skali całego świata.

Nieodłącznym elementem wizyty jest również Zbrojownia Pałacowa. Obejrzymy tutaj często pozłacane zbroje rycerzy Joannitów oraz najróżniejszą broń używaną w celu obrony Malty. To jeden z najlepiej zachowanych arsenałów rycerskich w Europie, dzięki któremu możemy dokładnie zobaczyć, jak wyglądało wyposażenie joannitów.

Zbroje w Pałacu Wielkiego Mistrza

MUŻA (Narodowe Muzeum Sztuki) 

Tuż obok Pałacu Wielkiego Mistrza, w dawnej siedzibie włoskich rycerzy Zakonu Maltańskiego, znajduje się muzeum, które przedstawi nam sztukę Malty i Europy w najlepszym wydaniu. 

Już nawet sam budynek jest dziełem sztuki. Auberge d’Italie został zbudowany w XVII wieku i przez lata służył jako siedziba włoskich rycerzy Zakonu Maltańskiego. Potem był ministerstwem, biurem, a nawet szkołą. Dopiero w XXI wieku rozpoczęto proces jego przekształcenia w nowoczesne muzeum. Co ciekawe, podczas renowacji zachowano oryginalne elementy budowli – w tym piękne schody, stare drzwi, fragmenty kamiennych dekoracji, po czym wpleciono je w nowoczesny projekt. 

Odwiedzając MUŻĘ, warto patrzeć nie tylko na obrazy. Kolekcja zawiera też rzeźby, instalacje, użytkowe przedmioty, a także współczesne projekty graficzne i wzornictwo przemysłowe. Mamy tu wyjątkową okazję, by zobaczyć, jak sztuka przenikała (i nadal przenika) zwykłe życie mieszkańców wyspy.

Natomiast wystawy czasowe w MUŻY to miks lokalnych i międzynarodowych tematów. Możemy więc trafić zarówno na retrospektywę maltańskiego artysty z XX wieku, jak i na wystawę sztuki ekologicznej z udziałem twórców z całego regionu Morza Śródziemnego. W ostatnich latach w MUŻA można było zobaczyć między innymi.:

-„Ritratti”, wystawę portretów maltańskich artystów z różnych epok, od renesansu po współczesność. Pokazywała nie tylko styl i technikę, ale też zmieniające się spojrzenie na człowieka i tożsamość.

-„Unframing the Mediterranean”, międzynarodowy projekt artystyczny, podejmujący temat migracji, pamięci i relacji między krajami basenu Morza Śródziemnego. Był to mocny, wielowarstwowy przekaz.

Warto też wiedzieć, że MUŻA ma własną aplikację, która działa jako przewodnik audio. Można ją pobrać na miejscu przez Wi-Fi, a potem spokojnie zwiedzać, słuchając opowieści o dziełach i artystach. Niektóre wystawy mają również własne strony internetowe lub QR kody przy pracach, które prowadzą do dodatkowych materiałów – wywiadów z artystami, szkicowników, kontekstów kulturowych.

Ogrody Barrakka 

Wśród gęstwiny atrakcji i zabytków stolicy Malty znajduje się miejsce które pozwala zatrzymać się i po prostu odpocząć. Tym miejscem są Ogrody Barrakka w dwóch odsłonach: górnej i dolnej. 

Początki ogrodów sięgają roku 1661. Wtedy to rycerze Zakonu św. Jana stworzyli tu prywatny ogród wypoczynkowy. Było to idealne miejsce na kontemplację, modlitwę lub wymianę myśli po dniach spędzonych na planowaniu obrony wyspy. Z kolei gdy Brytyjczycy przejęli kontrolę nad Maltą, ogród został udostępniony publicznie – i tak jest do dziś.

Zacznijmy od Górnych Ogrodów Barrakka, popularniejszych wśród turystów. Znajdują się przy górnym poziomie murów obronnych Valletty, z których rozpościera się widok na Wielki Port, Fort Ricasoli i Trzy Miasta: Vittoriosę, Sengleę i Cospicuę. Na terenie ogrodu znajdują się też rzeźby upamiętniające ważne postacie historyczne, na przykład Winstona Churchilla. 

Warto też wspomnieć, że codziennie o godzinie 12:00 i 16:00 odbywa się rytuał oddania salwy z Saluting Battery – historycznej baterii armat umiejscowionej tuż pod tarasem widokowym. Armaty, mundury, rytuał przygotowania i wystrzał są wykonane z dbałością o szczegóły.

Natomiast Dolne Ogrody Barrakka są mniej uczęszczane, ale równie urokliwe. Znajdują się nieco na uboczu, na wschodnim krańcu Valletty, bliżej wejścia do Wielkiego Portu. To miejsce bardziej ukryte, mniej oblegane i właśnie dlatego często wybierane przez mieszkańców stolicy.

Centralnym punktem ogrodu jest neoklasycystyczny pomnik – Monument Sir Alexandra Balla. Wygląda jak miniaturowa grecka świątynia z kolumnadą. Ball był jednym z pierwszych brytyjskich gubernatorów Malty i odegrał istotną rolę w historii wyspy. 

Fontanna w Ogrodach Barrakka

Katedra św. Jana 

Jest to najważniejsza i najpiękniejsza  świątynia na Malcie. Katedra została zbudowana w latach 1573–1578 na zlecenie Wielkiego Mistrza Zakonu Joannitów Jeana de la Cassière. Joannici, którzy rządzili Maltą od 1530 roku, pragnęli mieć reprezentacyjną świątynię, godną ich statusu i potęgi. Katedra św. Jana pełniła funkcję głównej świątyni zakonu, a każdy Wielki Mistrz oraz rycerze różnych narodowości starali się uczynić ją jeszcze bardziej okazałą.

Podchodząc do katedry, możemy być zaskoczeni jej prostą, surową fasadą. W przeciwieństwie do bogato zdobionego wnętrza, zewnętrzna część budynku przypomina bardziej twierdzę niż świątynię. To wynik stylu militarnego, który dominował w architekturze joannitów. Na fasadzie znajdują się dwie wieże zegarowe i skromny portal, który nie zdradza tego, co czeka w środku.

Ale to właśnie ten kontrast sprawia, że wejście do wnętrza katedry jest tak spektakularnym przeżyciem! Jednym z największych arcydzieł katedry są freski na sklepieniu, wykonane przez włoskiego artystę Mattię Pretiego w XVII wieku. Przedstawiają one sceny z życia św. Jana Chrzciciela, patrona zakonu joannitów i samej świątyni. Technika iluzjonistyczna sprawia, że obrazy wydają się niemal trójwymiarowe.

Wielkim skarbem świątyni jest jest również dzieło Caravaggia „Ścięcie św. Jana Chrzciciela”. Jest to największy obraz mistrza i jedyne dzieło, które podpisał własnoręcznie! Obraz robi ogromne wrażenie – jego mroczna tonacja, realistyczne detale i dramatyzm sceny są przykładem mistrzostwa Caravaggia. Oprócz tego w katedrze znajduje się także jego inny i równie fascynujący obraz – „Święty Hieronim piszący”.

Natomiast pod naszymi stopami znajduje się coś absolutnie unikatowego – posadzka wykonana z ponad 400 nagrobków rycerzy joannitów. Każdy nagrobek jest misternie rzeźbiony z marmuru i ozdobiony herbami oraz inskrypcjami. To prawdziwa podziemna nekropolia zakonu!

Z kolei bokach katedry znajduje się osiem kaplic, każda poświęcona innemu „językowi” (narodowości) zakonu. Joannici byli podzieleni według krajów, z których pochodzili, i każda grupa rywalizowała o to, która kaplica będzie najpiękniejsza. Najbardziej zachwycające to:

-Kaplica Francuska, pełna rzeźb i ozłocona,

-Kaplica Niemiecka z pięknymi reliefami i grobowcami wielkich mistrzów,

Kaplica Francuska w Katedrze św. Jana

Mdina – “Ciche Miasto” 

Jest to dawna stolica Malty, otoczona potężnymi murami obronnymi, pełna średniowiecznej i barokowej architektury. W Mdinie panuje niepowtarzalna atmosfera spokoju, ponieważ ruch samochodowy jest tu prawie całkowicie zakazany. Stąd właśnie wziął się przydomek “Ciche Miasto”.

Historia Mdiny sięga ponad 4000 lat wstecz! Już Fenicjanie około 1000 roku p.n.e. założyli tu osadę, którą Rzymianie rozbudowali i uczynili głównym miastem wyspy. Właśnie we Mnie mieszkał rzymski gubernator Malty, a według legendy także św. Paweł, gdy w 60 roku n.e. rozbił się u wybrzeży Malty.

W IX wieku Arabowie podbili wyspę i otoczyli miasto murami, dzieląc je na dwie części: Mdinę – rezydencję szlachty i centrum administracyjne oraz Rabat – obszar poza murami, zamieszkiwany przez zwykłych mieszkańców. Do dziś możemy zauważyć, że Mdina jest miejscem pałaców arystokracji, a Rabat bardziej „zwyczajnym” miastem.

Gdy w 1530 roku na Maltę przybyli rycerze Zakonu św. Jana (joannici), Mdina stopniowo straciła na znaczeniu. Zakon przeniósł stolicę do Birgu (Vittoriosa), a później do Valletty. Mimo to szlachta maltańska nadal zamieszkiwała w Mdinie i dbała o jej rozwój. Wówczas powstało wiele wspaniałych barokowych budynków, które możemy podziwiać do dziś.

Zaczynamy zwiedzanie od głównej bramy Mdiny, którą z pewnością rozpozna każdy, kto oglądał „Grę o Tron” – pojawiła się tam jako wejście do Królewskiej Przystani! Brama pochodzi z 1724 roku i jest prawdziwie barokowym arcydziełem, a po jej przekroczeniu czeka nas cisza i wąskie, klimatyczne uliczki.

Mdina jest piękna o każdym momencie dnia, ale najlepiej odwiedzać ją wieczorem – oświetlone ulice Mdiny sprawiają, że miasto wygląda jeszcze bardziej tajemniczo i romantycznie. To idealny moment, by usiąść w jednej z restauracji, napić się lokalnego wina i poczuć niepowtarzalny klimat „Cichego Miasta”.

Brama Główna, znana z Gry o Tron

Bastiony Mdiny 

Po przekroczeniu Bramy głównej gorąco polecam wybrać się na spacer po murach obronnych i bastionach miasta. Mdina od wieków pozostaje niemal niezmieniona, otoczona grubymi murami obronnymi i pełna wąskich, krętych uliczek.

Mdina była ufortyfikowana już za czasów Fenicjan, około 1000 roku p.n.e., a jej mury zostały później rozbudowane przez Rzymian. Jednak to arabscy władcy (IX-XI w.) nadali miastu jego charakterystyczny układ, a rycerze Zakonu Joannitów w XVI i XVII wieku jeszcze bardziej wzmocnili fortyfikacje, aby sprostać licznym zagrożeniom. 

Bastiony Mdiny to jeden z najważniejszych punktów każdej wizyty na Malcie. Są one nie tylko potężnym świadectwem dawnych systemów obronnych, ale również oferują spektakularne widoki na całą wyspę. Szczególnie zachwycający jest zachód słońca – wtedy Mdina nabiera jeszcze większego blasku, a krajobraz skąpany w złocistym świetle wygląda jak z bajki.

Najlepszym miejscem do podziwiania widoków jest Bastion św. Pawła, skąd możemy zobaczyć rozległą panoramę Malty, a także Bastion św. Jana będący świetnym miejscem na podziwianie architektury Mdiny i Rabatu.

W trakcie spaceru po murach

Palazzo Falson w Mdinie

Palazzo Falson to jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych pałaców Mdiny, sięgający historią do co najmniej XIII wieku. Dzisiaj miejsce to pełni funkcję muzeum pokazującego jak wyglądało życie maltańskiej arystokracji.

Pałac należał do rodziny Falson, jednego z najbardziej wpływowych rodów na Malcie. Byli oni arystokratami, prawnikami, wojskowymi i kupcami, którzy przez wieki odgrywali kluczową rolę w życiu wyspy. W późniejszych latach budynek przechodził z rąk do rąk, aż w XX wieku został kupiony przez Olofa Gollchera – maltańskiego kolekcjonera i artystę, który urządził tu swoje muzeum. Dzięki niemu możemy dziś podziwiać wnętrza pełne niezwykłych artefaktów, obrazów, broni i rzadkich ksiąg.

Po przekroczeniu bramy znajdziemy się na urokliwym dziedzińcu, pełnym zieleni i kamiennych ław. Zanim jednak wejdziemy do środka, warto zatrzymać się na chwilę przed wejściem. Budynek zachwyca swoją średniowieczną fasadą, ozdobioną charakterystycznymi, łukowatymi oknami i misternie rzeźbionymi kamieniami.

Przechodząc przez kolejne pokoje rezydencji, zobaczymy jak wyglądało życie maltańskiej szlachty. Sala główna stanowi reprezentacyjne pomieszczenie Palazzo Falson, w którym odbywały się oficjalne spotkania i przyjęcia. Znajdujące się na ścianach gobeliny i obrazy przedstawiają dawnych właścicieli pałacu, a uroku dodają meble w stylu renesansowym i barokowym oraz oryginalne maltańskie kafle.

Założyciel muzeum, Olof Gollcher, był wielkim miłośnikiem książek, więc na terenie biblioteki pałacowej znajdziemy liczne średniowieczne manuskrypty i inkunabuły, unikalne wydania dzieł filozoficznych i literackich oraz księgi o historii Malty, astronomii, alchemii i sztuce.

Pałac kryje w sobie również ciekawą kolekcję broni. Możemy tu obejrzeć miecze używane przez maltańską szlachtę i rycerzy Zakonu Joannitów, a nawet egzotyczne bronie z Bliskiego Wschodu i Azji, w tym tureckie jatagany i perskie szable. Nie zabrakło też miejsca dla dawnych pistoletów i muszkietów z XVIII i XIX wieku.

Na sam koniec warto wejść na taras Palazzo Falson, skąd roztacza się przepiękny widok na całą Mdinę i okolicę. To jedno z najlepszych miejsc na Malcie do robienia zdjęć.

Jako ciekawostkę warto dodać, że pałac jest podobno nawiedzony. Według niektórych zeznań widziano tutaj tajemnicze cienie i słyszano dziwne dźwięki. Ponadto Palazzo Falson krył tajne skrytki zawierające różne kosztowności. Odkryto je w trakcie prac renowacyjnych.

Katedra św. Pawła w Mdinie

Jest to duchowe serce Mdiny „Cichego Miasta” oraz skarb architektoniczny, który zachwyca barokowym przepychem i  fascynującą historią. Według tradycji, to właśnie w miejscu dzisiejszej katedry miał spotkać się św. Paweł z rzymskim gubernatorem Publiuszem po rozbiciu się jego statku u brzegów Malty w 60 roku n.e. Spotkanie to miało ogromne znaczenie – Publiusz nawrócił się na chrześcijaństwo i został pierwszym biskupem wyspy.

Pierwsza katedra została zbudowana już w średniowieczu, ale niestety uległa zniszczeniu podczas potężnego trzęsienia ziemi w 1693 roku. Dzisiejsza świątynia, którą możemy podziwiać, powstała na jej ruinach zaledwie kilka lat później. Fasada świątyni to kwintesencja baroku – symetryczna, ozdobiona dwoma dzwonnicami i elegancko udekorowana.

Natomiast kiedy przekroczymy próg katedry, znajdziemy się w zupełnie innym świecie. Polecam zwrócić uwagę na sufit i kopułę, udekorowane wspaniałymi freskami przedstawiającymi sceny z życia św. Pawła. Niesamowita jest również… podłoga. Została wykonana z kolorowego marmuru i kryje w sobie groby maltańskich biskupów i arystokratów. Każda płyta nagrobna jest inna i ozdobiona niezwykłymi inskrypcjami oraz herbami rodów.

Warto również zwrócić uwagę na piękny ołtarz główny, ozdobiony złotem i nad którym znajduje się obraz przedstawiający nawrócenie św. Pawła na drodze do Damaszku, przypisywany słynnemu malarzowi Mattia Preti.

Na koniec warto wspomnieć o pewnej legendzie. Mówi się, że gdy św. Paweł został rozbitkiem na Malcie, miejscowi podali mu jedzenie przy ognisku. Wtedy z ognia wyskoczyła jadowita żmija, ale apostoł chwycił ją i nie poniósł żadnej szkody. Po tym wydarzeniu Maltańczycy uwierzyli, że św. Paweł jest świętym mężem i nawrócili się na chrześcijaństwo.

Fasada Kościoła św. Pawła

Muzeum Katedralne

Po zwiedzeniu katedry warto zajrzeć do Muzeum Katedralnego, mieszczącego się w dawnym seminarium tuż obok świątyni. Przechowywane tutaj kolekcje obejmują nie tylko dzieła sztuki sakralnej, ale również unikalne rękopisy, monety, gobeliny i rzeźby.

Dumą muzeum jest kolekcja malarstwa europejskiego, obejmująca dzieła od średniowiecza po XVIII wiek. Wśród nich znajdziemy grafiki i ryciny niemieckiego artysty renesansowego – Albrechta Dürera, jak i również Flamandzkie i włoskie obrazy religijne, pełne dramatyzmu i ekspresji.

Kolejnym skarbem jest sala sreber, pełna srebrnych i złotych przedmiotów liturgicznych. W muzeum znajdziemy kielichy i puszki na Hostie, ozdobione misternymi wzorami i kamieniami szlachetnymi. Warto zwrócić również uwagę na srebrne figurki świętych, pochodzące z XVI wieku!

W następnej sali znajduje się jedna z największych kolekcji monet Zakonu Joannitów, obejmująca złote monety bite na Malcie od XVI do XVIII wieku, unikalne medale i odznaczenia maltańskich wielkich mistrzów, a nawet monety arabskie, rzymskie i fenickie, stanowiące świadectwa dawnych cywilizacji, które kształtowały Maltę.

Nie zabrakło też miejsca dla ogromnych gobelinów, które niegdyś zdobiły Katedrę św. Pawła. Są to francuskie gobeliny z XVIII wieku, przedstawiające sceny mitologiczne i biblijne, które zostały wykonane z jedwabiu i złotych nici.

Po wejściu do jeszcze innej sali muzeum, obejrzymy unikalne rękopisy i dokumenty, które pozwalają nam zajrzeć w przeszłość wyspy. Na szczególną uwagę zasługuje akt wzniesienia katedry z XVII wieku oraz dokumenty z czasów panowania Arabów, Normanów i Rycerzy Zakonu Joannitów.

Dom rzymski (Domus Romana)

Wszystko zaczęło się w wyniku przypadkowego odkrycia podczas prac budowlanych w 1881 roku. Budynek powstał już w I wieku p.n.e. jako luksusowa rezydencja dla zamożnej rodziny rzymskiej. Choć do naszych czasów przetrwały jedynie fragmenty, to odkryte mozaiki i artefakty mówią nam wiele o dawnej świetności.

Największą atrakcją Domus Romana są dobrze zachowane mozaiki podłogowe, które zdobiły perystyl, czyli centralny dziedziniec domu. Jedna z nich przedstawia gołębie pijące z kielicha, a jej precyzję i kunszt wykonania możemy pewnie porównać do mozaik odkrytych w Pompejach i na Sycylii.

Zgromadzono tutaj także liczne przedmioty, które pozwalają nam lepiej zrozumieć codzienne życie mieszkańców starożytnej Melite. Biżuteria i ozdoby świadczą o zaawansowanych gustach i modzie z tamtych czasów, natomiast monety umożliwiają nam wgląd w ekonomię regionu.

Wśród eksponatów znajdują się również rzeźby i popiersia przedstawiające ważne postacie  epoki starożytnej. Są to zarówno wizerunki cesarzy, lokalnych, jak i bóstw rzymskich.

Mdina widziana z góry

Starożytne katakumby 

Malta również pod ziemią skrywa niezwykłe tajemnice. Jedną z nich są katakumby św. Pawła i św. Agaty – fascynujące podziemne cmentarzyska, które przenoszą nas w czasy wczesnego chrześcijaństwa. 

Katakumby św. Pawła znajdują się tuż obok Mdiny, na obrzeżach Rabatu. Podziemny kompleks był miejscem pochówku pierwszych chrześcijan, którzy nie mogli grzebać swoich zmarłych na rzymskich cmentarzach.Choć nie ma dowodów na to, że św. Paweł osobiście odwiedził katakumby, miejsce to zyskało jego imię.

Spacerując po labiryncie korytarzy, zobaczymy zobaczyć różne typy grobów, od prostych wnęk w ścianach po bardziej skomplikowane grobowce rodzinne. W niektórych miejscach zachowały się też freski oraz symbole, takie jak ryba (ichtys), krzyże i gołębie. Co więcej,w jednym z pomieszczeń znajduje się kamienna chrzcielnica, co sugeruje, że w katakumbach mogły odbywać się również ceremonie religijne.

Niedaleko katakumb św. Pawła, również w Rabacie, znajdują się mniejsze, ale równie fascynujące katakumby św. Agaty. To miejsce jest szczególne nie tylko ze względu na swoją historię, ale także na niezwykłe malowidła, które zachowały się na ścianach.

Święta Agata to jedna z najważniejszych świętych wczesnego chrześcijaństwa. Według legendy była Sycylianką, która schroniła się na Malcie, uciekając przed prześladowaniami cesarza Decjusza w III wieku. Po krótkim pobycie na wyspie wróciła jednak do Katanii, gdzie została schwytana i brutalnie zamęczona. Katakumby noszą jej imię, ponieważ często spędzała w nich czas na modlitwie.

W przeciwieństwie do bardziej otwartych i turystycznych katakumb św. Pawła, te są bardziej kameralne, ciemniejsze i bardziej tajemnicze. Na ścianach zachowały się unikatowe malowidła przedstawiające świętych, anioły i sceny biblijne. Ponadto w jednej z komór znajduje się kaplica poświęcona świętej Agacie. Wciąż nawet odbywają się tutaj nabożeństwa!

Katakumby św. Pawła i św. Agaty to fascynujące miejsca, które przenoszą nas do czasów, gdy chrześcijanie musieli ukrywać swoją wiarę i organizować życie w podziemiach. Ich rozbudowany system korytarzy, tajemnicze symbole i niezwykłe freski sprawiają, że jest to jedno z najbardziej intrygujących miejsc na Malcie. 

Sanktuarium Matki Bożej z Mellieħy

W sercu miejscowości Mellieħa, na wzgórzu z widokiem na zatokę Ghadira, znajduje się Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, znany również jako Sanktuarium Matki Bożej z Mellieħy. Choć obecna forma kościoła pochodzi z XIX wieku, jego historia sięga znacznie dalej – do czasów wczesnochrześcijańskich, a to dlatego, że jednym z najważniejszych elementów sanktuarium jest grota skalna, której początki datowane są na IV-V wiek naszej ery. 

We jej wnętrzu znajduje się ikona Matki Bożej, otoczona szczególną czcią. Według tradycji, miała zostać namalowana przez św. Łukasza Ewangelistę podczas jego pobytu na Malcie. Legenda ta ma ogromne znaczenie duchowe – dla wielu pielgrzymów obraz ten nie jest tylko dziełem sztuki, ale symbolem cudu i wiary. Jego obecność w grocie sprawiła, że miejsce to przez wieki przyciąga tysiące wiernych, a w szczególności marynarzy, którzy proszą Maryję o opiekę przed kolejnymi wyprawami morskimi.

W miarę jak rosła liczba pielgrzymów i mieszkańców, grota przestała wystarczać jako główna przestrzeń kultu. Dlatego w XVII wieku rozpoczęto budowę kościoła tuż nad nią, który to w XIX wieku rozbudowano, nadając mu bardziej okazały charakter. Fasada kościoła jest wykonana z typowego maltańskiego wapienia, z dwiema dzwonnicami i centralnym wejściem, nad którym góruje figura Maryi. Wewnątrz świątyni uwagę przyciąga ołtarz główny z figurą Matki Bożej oraz sklepienie ozdobione freskami. 

Szczególnym momentem w roku jest festa Matki Bożej z Mellieħy, przypadająca na pierwszą połowę września. Przez kilka dni miasteczko tętni życiem – odbywają się procesje z figurą Maryi, koncerty orkiestr dętych, a fasady budynków ozdabiane są flagami i światłami. 

Odwiedzając to miejsce, polecam również zajrzeć do małego muzeum parafialnego, mieszczącego się obok świątyni. Znajdują się tam stare ornaty, naczynia liturgiczne, fotografie z dawnych fest, a także dokumenty pokazujące historię parafii i jej rolę w życiu regionu. Ponadto nieopodal znajduje się punkt widokowy, z którego rozciąga się szeroka panorama na zatokę Mellieħa, wyspy Comino i Gozo oraz na długi, piaszczysty brzeg Zatoki Ghadira. 

Świątynia widziana z dołu

Wieża Świętej Agaty 

Ta XVIII-wieczna budowla, znana również jako Czerwona Wieża, to prawdziwy klejnot maltańskiego dziedzictwa, który nie tylko wprowadza nas w atmosferę średniowiecznej walki i obrony, ale także zapewnia niezwykłe widoki na maltańskie wybrzeża.

Wieża Świętej Agaty została zbudowana w 1649 roku przez Zakon Maltański w celu ochrony północnego wybrzeża Malty, a zwłaszcza miejscowości Mellieħa, które w tamtym czasie stanowiły kluczowy punkt na mapie obronnej wyspy. Budowla miała również pełnić rolę stacji ostrzegawczej w systemie linii fortyfikacyjnych, które rozciągały się na całej wyspie. W tamtych czasach Malta, leżąca na skrzyżowaniu szlaków morskich, była narażona na ataki zarówno ze strony Turków, jak i piratów z Afryki Północnej oraz innych regionów basenu Morza Śródziemnego. 

Fortyfikacja jest znana również jako Czerwona Wieża, co nawiązuje do charakterystycznego czerwonego koloru jej ceglanej fasady. Natomiast główna nazwa „Wieża Świętej Agaty” pochodzi od patronki budowli – Świętej Agaty, jednej z najbardziej czczonych świętych w tradycji katolickiej, będącej patronką ochrony przed pożarami i chorobami piersi. Wewnątrz wieży znajduje się mała kapliczka dedykowana tej świętej.

Kwadratowa, solidna konstrukcja z charakterystycznymi czterema narożnymi bastionami została zaprojektowana w taki sposób, by maksymalizować pole widzenia. Wysokie, ceglaste mury o grubości dochodzącej do 4 metrów mogły wytrzymać niejedną próbę ataku. W przeszłości wewnątrz znajdowały się tu koszary dla strażników, magazyny amunicji oraz wcześniej wspomniana kaplica św. Agaty. 

Z kolei dzisiaj znajduje się tu także niewielka wystawa poświęcona historii samej budowli oraz roli Zakonu Maltańskiego na wyspie. Obejrzymy tutaj stare mapy, ryciny oraz przedmioty związane z życiem codziennym strażników. 

Z kolei na szczycie wieży znajduje się przestronny taras widokowy, z którego rozciąga się panoramiczny widok na północną Maltę, a także sąsiednią wyspę Gozo oraz niewielką wysepkę Comino. Widoczność z wieży była kluczowa w czasach, gdy pełniła rolę stacji alarmowej. Z wysokości 60 metrów można było dostrzec nadchodzące zagrożenie, takie jak pirackie statki czy floty wrogów, i w porę wezwać pomoc.

Zakon Maltański, który długie wieki zajmował się obroną wyspy, szczególną wagę przykładał do religii i duchowości. Wznoszenie budowli, takich jak Wieża Świętej Agaty, wznosiło się na czoło obrony, ale równocześnie miało także wyraźny cel religijny. Kapliczki i świątynie w twierdzach stanowiły nie tylko miejsca modlitwy, ale także symbolizowały duchową moc Zakonu.

„Poczwórna” Wieża św. Agaty

Megalityczne świątynie Malty 

Te niezwykłe budowle to jedne z najstarszych kamiennych struktur na świecie, starsze niż piramidy w Egipcie czy Stonehenge! Malta i jej siostrzana wyspa Gozo kryją w sobie ponad 20 megalitycznych świątyń, zbudowanych przez prehistoryczne cywilizacje między 3600 a 2500 rokiem p.n.e.. Do dziś badacze zastanawiają się, jak ówcześni ludzie, nieznający jeszcze metalu, byli w stanie wznieść tak monumentalne konstrukcje.

Świątynie zbudowano z ogromnych wapiennych bloków, z których niektóre ważą ponad 20 ton. Jak mieszkańcy Malty byli w stanie je przenosić i układać? Archeolodzy przypuszczają, że używali drewnianych bali i lin, ale do dziś nikt nie zna pełnej odpowiedzi na to pytanie.

Nie wiadomo, kim dokładnie byli budowniczowie tych świątyń. Nie zostawili po sobie pisma, ale znalezione figurki sugerują, że czcili boginię płodności oraz praktykowali rytuały związane z cyklem życia i śmierci. Jedną z najsłynniejszych figur jest „Śpiąca Dama”, znaleziona w podziemnej świątyni Hypogeum.

Do niektórych świątyń możemy nawet wejść!

Najciekawsze prehistoryczne świątynie

Ġgantija to jedna z najlepiej zachowanych i najstarszych świątyń na świecie, wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Nazwę można przetłumaczyć jako „Wieża Gigantów”, ponieważ miejscowe legendy mówiły, że świątynie zbudowali giganci. Jej gigantyczne bloki ważą ponad 50 ton (!) i noszą pozostałości ołtarzy służących do składania ofiar. Po zwiedzaniu polecam zajrzeć do pobliskiego Muzeum Ġgantija, gdzie można zobaczyć eksponaty znalezione na miejscu wykopalisk.

Kolejnymi ciekawymi świątyniami są Ħaġar Qim i Mnajdra, wzniesione mniej więcej w latach 3600–3200 p.n.e. Obydwie świątynie znajdują się na klifie z widokiem na Morze Śródziemne i należą do najpiękniejszych miejsc na Malcie. We wnętrzu Ħaġar Qim odkryto liczne figurki bogini płodności oraz kamienne kręgi. Natomiast Mnajdra jest powiązana z ruchem słońca. W czasie równonocy i przesileń pierwsze promienie wschodzącego słońca wpadają do wnętrza świątyni przez specjalne otwory.

Z kolei świątynia Tarxien, wybudowana w latach 3150-2500 p.n.e., wyróżnia się poziomem ozdobienia. Możemy tu obejrzeć rzeźby zwierząt sugerujące, że odprawiano tu rytuały związane z ofiarami oraz kamienne wzory spiralne, podobne do tych w Newgrange w Irlandii.

Natomiast podziemna świątynia Hypogeum Ħal Saflieni, wybudowana około sześć tysięcy lat temu, stanowi najbardziej tajemnicze miejsce na Malcie. Jest to trzykondygnacyjne podziemne sanktuarium i nekropolia, wykuta w skale.

Odkryto tu ponad 7000 ludzkich szkieletów, a także znaleziono figurkę Śpiącej Damy, która mogła symbolizować rytuały snu i śmierci. Akustyka w jednej z sal pozwala na wzmacnianie dźwięku głosu, co robi niemałe wrażenie. Hypogeum jest tak unikalna, że tylko 10 osób dziennie może wejść do środka, dlatego bilety trzeba rezerwować z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem!

Muzeum Ġgantija 

Jak już wspomniałem, obok świątyni Ġgantija znajduje się muzeum, które przybliża historię i codzienne życie tajemniczej kultury, która istniała na Malcie około 5000-6000 lat temu. Dzięki  wystawom, filmom i oryginalnym artefaktom, przeniesiemy się do czasów, gdy ludzie na Malcie wznosili monumentalne świątynie, których przeznaczenie do dziś owiane jest tajemnicą.

Pierwsza część muzeum to wprowadzenie do historii świątyń megalitycznych Malty i Gozo. Obejrzymy tutaj rekonstrukcje i modele przedstawiające, jak mogły wyglądać świątynie w czasach swojej świetności. Dowiemy się również, jak ludzie mogli transportować gigantyczne kamienie bez użycia koła i metalu.

Muzeum przechowuje też najważniejsze znaleziska archeologiczne ze świątyń Ġgantija i innych megalitycznych miejsc na Malcie. Prehistoryczni mieszkańcy Malty oddawali cześć tajemniczym bóstwom, pozostawiając po sobie figurki, które symbolizowały płodność i życie. Z kolei kamienne narzędzia pomagają nam wyobrazić sobie, jak ówcześni ludzie obrabiali wapienne bloki.

Kolejnym szalenie ciekawym elementem wystawy jest zbiór oryginalnych rzeźb i dekoracji, które kiedyś znajdowały się w świątyniach. Niektóre rzeźby przedstawiają zwierzęta, a ołtarze i kamienne bloki bardzo prawdopodobnie były używane do ceremonii religijnych lub ofiar dla bogów.

Kościół Matki Bożej z Lourdes w Għajnsielem

Ta pełna uroku świątynia góruje nad portem, malowniczo wkomponowana w skalisty cypel, skąd rozciąga się spektakularny widok na błękitne wody Cieśniny Maltańskiej, wyspę Comino i południowe wybrzeże Malty. 

Początki tego miejsca sięgają końcówki XIX wieku. W 1879 roku w jednej z naturalnych skalnych nisz umieszczono rzeźbę Matki Bożej z Lourdes, co natychmiast nadało temu miejscu charakter sakralny i przyciągnęło wiernych. W tamtych czasach kult maryjny był na Gozo niezwykle silny – objawienia w Lourdes we Francji zaledwie kilkanaście lat wcześniej poruszyły cały katolicki świat, a ich echo dotarło też tutaj. W 1888 roku biskup Pietro Pace uroczyście poświęcił miejsce i rozpoczął zbiórkę funduszy na budowę kaplicy, która została uroczyście otwarta latem 1893 roku.

Świątynia została zaprojektowana w neogotyckim stylu. Fasada kościoła udekorowana jest dużym oknem różanym, a od tyłu wyrasta strzelista, kwadratowa wieża z zegarami po każdej stronie i zestawem pięciu dzwonów. Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuje pięknie zdobione sklepienie żebrowe oraz ołtarz z figurą Matki Bożej z Lourdes.

Nie da się również tego ukryć, że jednym z największych atutów tej świątyni jest jej lokalizacja. Widok na port Mġarr, promy sunące do i z Malty, a także pobliskie wyspy jest przepiękny. W bezchmurne dni widać stąd nawet kontury wybrzeża głównej wyspy Malty. Polecam zabrać ze sobą aparat fotograficzny lub po prostu zatrzymać się tu na chwilę w ciszy, zwłaszcza o zachodzie słońca.

Świątynia Matki Bożej z Lourdes

Plaże Malty 

Malta stanowi również rajską krainę dla miłośników plażowania. Choć kraj nie słynie z długich, piaszczystych plaż, to jej krystalicznie czyste wody, ukryte zatoczki i klify z punktami widokowymi sprawiają, że jest to wyjątkowy kierunek na plażowanie.

Najbardziej znaną plażą jest “Złota Zatoka” (Golden Bay). Znajduje się na północno-zachodnim wybrzeżu i słynie z delikatnego, złocistego piasku oraz łagodnego zejścia do wody (idealna dla rodzin z dziećmi). Są tutaj liczne wypożyczalnie leżaków i parasoli, a także 

skuterów, kajaków i windsurfingu, więc fani sportów wodnych będą zachwyceni. Warto jednak pamiętać, że w sezonie plaża bywa zatłoczona.

Dlatego, jeśli pragniemy bardziej kameralnej atmosfery, Għajn Tuffieħa będzie świetnym wyborem. Choć znajduje się tuż obok Golden Bay, to jest o wiele mniej zatłoczona i otoczona klifami oraz dziką przyrodą. Jest to dobre miejsce dla  surferów, ponieważ fale bywają dość wysokie. Musimy tylko pamiętać, że na tej plaży nie ma restauracji, tylko mały bar na wzgórzu.

Kolejną wartą uwagi plażą jest Mellieħa Bay (znana też jako Ghadira Bay) – największa piaszczysta plaża Malty. Ze względu na łagodne zejście do morza jest idealnym wyborem dla rodzin z dziećmi. Również miłośnicy aktywnego plażowania będą zachwyceni, dzięki licznym punktom wypożyczania sprzętu sportowego. Plaża czasami bywa tłoczna.

Natomiast niedaleko portu promowego do Gozo znajduje się niewielka zatoczka otoczona klifami – Rajska Zatoczka (Paradise Bay). Woda jest tu niesamowicie czysta, a dno pełne morskiego życia, co sprawia, że jest to świetne miejsce do snorkelingu! Ponadto brak tutaj hałaśliwych tłumów i możemy zrelaksować się w restauracji z pięknym widokiem na zatokę.

Z kolei na sąsiedniej wyspie Gozo, Ramla Bay wyróżnia się czerwono-złotym piaskiem, który kontrastuje z błękitnym morzem i zielonymi wzgórzami wokół. Niedaleko znajduje się jaskinia Kalipso, gdzie według legendy mieszkała tytułowa nimfa Kalipso z „Odysei”. Sama plaża nie jest ani bardzo tłoczna, ani też dziką.

Plaże na Malcie są pełne klimatycznych jaskiń