Przewodnik po Marrakeszu: zabytki, souki i lokalne muzea

Plac Jemaa el-Fnaa 

Nie da się mówić o Marrakeszu, nie zaczynając od jego serca – Jemaa el-Fnaa. Ten plac nie jest tylko geograficznym centrum medyny, a bardziej organizmem samym w sobie. Żyje, oddycha, zmienia się co godzinę. 

Jemaa el-Fnaa działa jak otwarte forum. Nie posiada jednej funkcji – nie jest ani rynkiem, sceną czy deptakiem – ale pełni je wszystkie jednocześnie. W ciągu dnia przeistacza się kilkukrotnie. W południe dominują tu stoiska z przekąskami, sprzedawcy przypraw, kobietki z henną, mężczyźni z koszami ciastek i orzechów. Wieczorem zamienia się w wielką, otwartą restaurację pod gołym niebem – z kuchnią marokańską, grillami, dymem unoszącym się nad głowami i dźwiękiem instrumentów, który rozchodzi się na wszystkie strony.

To również miejsce, gdzie przecinają się najważniejsze trasy spacerowe w obrębie medyny. Z jednej strony – droga do Meczetu Kutubijja, którego minaret jest widoczny z niemal każdego punktu w okolicy. Z drugiej – wejścia do gęstej sieci souków, gdzie zanika poczucie kierunku.

Wieczorem to samo miejsce jeszcze raz zmienia klimat. Gdy zapada zmierzch, na plac wjeżdżają metalowe konstrukcje stoisk z jedzeniem, rozstawiane z precyzją i szybkością, jakby całe przedsięwzięcie było wojskową operacją. W ciągu godziny Jemaa el-Fnaa zaczyna pachnieć grillowanym mięsem, zupą harira, pieczonymi bakłażanami i świeżo wypiekanym chlebem. Zacierają się granice między mieszkańcami a turystami – wszyscy stoją w kolejkach, siedzą przy plastikowych stolikach, dzielą się chlebem i plotkami.

Plac nieustannie się przekształca, ale pewne rzeczy pozostają niezmienne: jego energia, obecność historii w tle i poczucie, że jest się w miejscu, które żyje na własnych zasadach – niezależnie od tego, ile przewodników je opisuje. Warto poświęcić Jemaa el-Fnaa trochę więcej czasu niż tylko „obowiązkowe zdjęcie”. To przestrzeń, którą lepiej się chłonie niż dokumentuje. 

Jemaa el-Fnaa, wieczorem

Mury Medyny i brama Bab Agnaou

Po wizycie na placu Dżamaa el-Fna, warto skierować się ku południowej części medyny Marrakeszu, by spojrzeć na miasto z innej perspektywy. Spacer wzdłuż murów otaczających stare miasto pozwala oderwać się od gwaru i zobaczyć Marrakesz nieco inaczej.

Mury medyny, są zbudowane z czerwonej gliny i ziemi i ciągną się kilometrami, otaczając zwarte, gęsto zabudowane centrum miasta. Ich powierzchnia jest spękana, gdzieniegdzie porośnięta mchem lub osmalona kurzem i pyłem unoszącym się znad ulic. Służą już nie tylko jako fortyfikacje, ale jako swoisty ekran, na tle którego toczy się codzienne życie. Po jednej stronie murów rozciąga się współczesność – ruchliwe drogi, przypadkowe kawiarnie i warsztaty; a po drugiej – zamknięta przestrzeń medyny, gdzie wąskie uliczki wciąż rządzą się własnymi prawami.

Idąc wzdłuż murów w kierunku południowym, łatwo dotrzeć do jednej z historycznych bram miasta – Bab Agnaou. Pochodzi ona z XII wieku i została wzniesiona za panowania dynastii Almohadów. Jej nazwa wywodzi się od słowa oznaczającego „bez czerni” lub „ciemnoskóry” – interpretacje są różne, a etymologia wciąż jest przedmiotem dyskusji historyków. Sama konstrukcja jest stosunkowo niska, ale szeroka i ozdobiona charakterystycznymi dla okresu almohadzkiego motywami – koncentrycznymi łukami i zdobieniami w formie pasów geometrycznych.

W przeciwieństwie do wielu innych bram miejskich, Bab Agnaou miała znaczenie reprezentacyjne. Prowadziła bezpośrednio do królewskiej kasby, czyli ufortyfikowanej dzielnicy pałacowej i administracyjnej. Z tego względu wyróżnia się bardziej dekoracyjnym charakterem niż inne wejścia do medyny. Mimo upływu stuleci struktura bramy pozostaje czytelna – widoczne są ślady dawnych rzeźbień, resztki zdobień i oryginalny kształt łuku. 

Brama Bab Agnaou

Medresa Ben Youssef 

Po intensywnych doznaniach na głównym placu Dżamaa al-Fina i po obejrzeniu murów medyny, warto ruszyć w stronę szkoły koranicznej, Medresy Ben Youssef.

Z zewnątrz budynek nie przyciąga uwagi, ale po przekroczeniu progu od razu czuć zmianę. Robi się cicho, a przestrzeń nabiera innego charakteru. Medresa Ben Youssef została założona w XIV wieku, choć swój obecny kształt i największy rozkwit osiągnęła w XVI wieku za panowania dynastii Saadytów, pod rządami sułtana Abdallaha al-Ghaliba. Przez kilka stuleci była jednym z najważniejszych miejsc nauki w całym Maghrebie. 

Wszystko zostało tu stworzone z myślą o równowadze – proporcje, kolory i rytm architektonicznych detali. Centralnym punktem dziedzińca jest prostokątna sadzawka z marmurową fontanną. Wokół niej rozciąga się geometryczny świat stworzony z zellige (tradycyjnych marokańskich mozaik) układanych z małych, ręcznie wycinanych kafelków w kształcie gwiazd, rombów i trójkątów. Każdy z tych wzorów ma swoje znaczenie i logikę – to nie przypadkowa dekoracja, ale systematycznie przemyślana kompozycja.

Ściany dziedzińca zdobią bogato rzeźbione stiuki, cytaty z Koranu, arabeski i ornamenty roślinne, przeplatające się z dekoracją wykonaną w cedrze. Ciemne i wypolerowane drewno jest ozdobione misternym grawerunkiem, wspaniale przy tym kontrastując z jasnym tynkiem i marmurem. Patrząc w górę, dostrzeżemy drugą kondygnację z ażurowymi galeriami – tam znajdowały się pokoje studentów. Oczywiście możemy je zwiedzić i wyobrazić sobie życie młodych chłopców uczących się tu religii, prawa, języka arabskiego, retoryki czy poezji.

Choć Medresa nie pełni już swojej pierwotnej funkcji i obecnie jest udostępniona turystom jako zabytek, udało się zachować jej atmosferę. 

Dziedziniec w Medresie

Rezydencja Fotografii (Maison de la Photographie)

Rezydencja jest położona kilka minut od przed chwilą poznanej Medresy Ben Youssef. Wejście nie jest szczególnie widoczne, bez żadnych wielkich szyldów, neonów czy witryn. Wąska uliczka prowadzi do niepozornej bramy, za którą kryje się tradycyjny, marokański dom – riad przekształcony w przestrzeń wystawienniczą.

To muzeum, ale bardzo dalekie od tego, co kojarzy się z typowym muzealnym doświadczeniem. Maison de la Photographie to raczej intymna galeria, która zaprasza do powolnego zanurzenia się w obrazach sprzed dziesięcioleci. W zbiorach znajdują się fotografie wykonane w latach 1870-1960 – to ogromny przekrój przez pierwsze dekady fotografii w Maroku. Większość z tych zdjęć to prace europejskich podróżników, reporterów i badaczy, którzy dokumentowali życie codzienne, krajobrazy, tradycje i ludzi, zanim jeszcze ktokolwiek pomyślał o turystyce w tym rejonie świata. 

Przed obiektywem stają kobiety w tradycyjnych strojach, dzieci uczące się w koranicznych szkołach, handlarze na lokalnych targach, wojownicy i pasterze z Atlasu, muzycy, starcy i młodzież. Portrety wykonane z szacunkiem, uważnością, czasem nawet czułością. Obrazy, które widzimy na ścianach, pozwalają zrozumieć, jak głęboko zakorzeniona w historii i tożsamości jest marokańska kultura. To nie tylko dekoracje, kolory i wzory, które dziś przyciągają zachodnich turystów – to codzienne rytuały i sposoby funkcjonowania społeczności.

W miarę wspinania się po kolejnych piętrach muzeum, zmienia się nie tylko tematyka fotografii, ale też sposób, w jaki odbieramy to wszystko, co wcześniej widzieliśmy na zewnątrz. Maison de la Photographie jest zaproszeniem do spojrzenia wstecz, by zobaczyć, jak wiele z tego, co dziś wydaje się elementem turystycznego folkloru, ma swoje korzenie w realnym, żywym świecie sprzed ponad stu lat.

Wystawa w muzeum

Pałac Bahia w Marrakeszu

Spacerując po labiryncie medyny, prędzej czy później trafimy w miejsce, które przeniesie nas w świat XIX-wiecznego luksusu, władzy i estetyki. Pałac Bahia to jeden z najpiękniejszych i najbardziej wyrafinowanych przykładów marokańskiej architektury, a przy tym świadectwo niezwykłej precyzji rzemiosła i wyczucia przestrzeni. Nazwa „Bahia” po arabsku znaczy „piękna” i miała być hołdem dla jednej z ukochanych konkubin wezyra.

Pałac został zbudowany pod koniec XIX wieku przez Si Moussę – wezyra samego sułtana i dalej rozbudowany przez jego syna – Ba Ahmeda. Celem było stworzenie rezydencji, która nie tylko zachwyca, ale też odzwierciedla prestiż właściciela.  Choć budowla nigdy nie została formalnie ukończona, jej obecna forma to rozległy kompleks liczący około ośmiu hektarów, składający się z dziedzińców, ogrodów, pawilonów, apartamentów, krużganków i sal reprezentacyjnych.

To, co wyróżnia Pałac Bahia, to subtelność wykonania i różnorodność form. Przechadzając się po pałacu, trudno nie zwrócić uwagi na misternie rzeźbione drewniane sufity wykonane z cedru, ręcznie zdobione stiuki o roślinnych motywach i barwne mozaiki zellige, układane kawałek po kawałku z geometryczną precyzją. Każda przestrzeń, zaczynając od intymnych komnat i kończąc na przestronnych dziedzińcach, została zaprojektowana z dbałością o światło, cień, przewiew i harmonię materiałów. Nawet najmniejszy element, jak wzór na kaflach posadzki czy ornament nad drzwiami, ma swoje znaczenie estetyczne i symboliczne.

Wielki Dziedziniec

Szczególnie zachwyca Wielki Dziedziniec – szeroka, otwarta przestrzeń otoczona kolumnowymi krużgankami, z posadzką wyłożoną kaflami. Promienie słońca odbijają się tu od płytek, a roślinność wprowadza element świeżości i życia. Choć miejsce to bywa zatłoczone, warto się tu zatrzymać, przysiąść na chwilę i po prostu chłonąć atmosferę. Wiele sal sąsiadujących z dziedzińcem to z kolei pomieszczenia mieszkalne – urządzone skromnie, ale z ogromnym smakiem. Ciekawie kontrastują one z dzisiejszym pojęciem luksusu, pokazując, że bogactwo nie musi przejawiać się w przepychu, lecz w finezji.

Układ przestrzenny pałacu jest nieco labiryntowy – każdy zakręt, każde drzwi prowadzą do kolejnego dziedzińca, ogrodu lub galerii. Co ważne, w przeciwieństwie do wielu innych zabytków, w Pałacu Bahia nie dominują opowieści o królach i bitwach. To przestrzeń bardziej intymna, skupiona wokół życia codziennego dworu, jego estetyki i rytuałów.

Warto wspomnieć o ogrodach – są stosunkowo niewielkie, ale bardzo malownicze. Porastają je cytrusy, palmy, jaśminy i bugenwille. Podczas najgorętszych dni to najprzyjemniejsze miejsce w całym kompleksie.

Wewnątrz Pałacu

Muzeum Marakeszu 

Po zwiedzeniu Muzeum Fotografii w Marrakeszu, warto przejść kilkaset metrów w stronę Muzeum Marrakeszu, mieszczącego się w zabytkowym pałacu Dar Menebhi.

Wybudowany pod koniec XIX wieku, Dar Menebhi, to nie tylko tło dla wystawy, a w zasadzie najważniejszy eksponat tego miejsca. Pałac został wzniesiony z zachowaniem tradycyjnych zasad marokańskiej architektury mieszkalnej. Każdy element – od rzeźbionych w drewnie sufitów po zdobione stiuki i kolorowe ceramiczne mozaiki – pokazuje, jak ważna była estetyka w codziennym życiu dawnych elit Marrakeszu. A tutejsza „estetyka” nie oddziela funkcji użytkowej od piękna.

Centralne patio, do którego prowadzą boczne galerie, robi wrażenie nie tylko rozmiarem, ale harmonią – jest uporządkowane i niemal matematycznie wyważone. W jego środku znajduje się fontanna, otoczona symetrycznym wzorem z kamiennych płytek. Światło przenikające przez zdobione okna oraz ciężkie, drewniane drzwi tworzy mozaikę na podłodze.

Eksponaty muzealne rozmieszczone są w kilku salach otaczających patio. Znajdziemy tu przede wszystkim tradycyjne marokańskie rzemiosło: ceramikę, tkaniny, wyroby z metalu, biżuterię i codzienne przedmioty użytku, które przy okazji są też dziełami sztuki. Niektóre z tych obiektów są tak misternie wykonane, że trudno uwierzyć, iż służyły do użytku codziennego.

Osobną część kolekcji stanowią rękopisy i kaligrafia, a także różne dokumenty obrazujące historię Marrakeszu i regionu. Dla osób zainteresowanych historią piśmiennictwa i kultury islamskiej to szczególnie ciekawa część, bo pozwala zrozumieć, jak ogromne znaczenie miało słowo pisane w kulturze, która na co dzień posługiwała się głównie przekazem ustnym. Kaligrafia (zarówno arabeski, jak i zdobione sury Koranu) to nie tylko tekst, ale również obraz. 

Co ciekawe i nieco zaskakujące, muzeum posiada również wystawy czasowe sztuki współczesnej – autorstwa marokańskich twórców, interpretujących lokalne motywy w nowoczesny sposób. Tworzy to ciekawy kontrast z zabytkowym wnętrzem pałacu i pokazuje, że kultura marokańska nie jest zamkniętym rozdziałem, lecz żywym organizmem, który się rozwija.

Centralne Patio w Pałacu-Muzeum

Dar Si Said – Muzeum Sztuki Marokańskiej 

Wśród wąskich uliczek medyny, znajduje się również miejsce, które zachwyca spokojem, klimatem i głębokim zanurzeniem w historię. Mowa o Dar Si Said, czyli Muzeum Sztuki Marokańskiej – mniej znanej, ale wyjątkowo wartościowej atrakcji, która fascynuje kulturą, rzemiosłem i architekturą Maroka.

Dar Si Said mieści się w XIX-wiecznym pałacu, zbudowanym przez Si Saïda ben Moussa, brata potężnego wezyra Ba Ahmeda, tego samego co od Pałacu Bahia. Pałac od początku swojego istnienia był miejscem reprezentacyjnym, ale dzisiaj jego wnętrza pełnią inną funkcję: opowiadają historię marokańskiego dziedzictwa artystycznego i rzemieślniczego. I robią to z dużym wyczuciem.

Tradycyjna marokańska architektura objawia się tu w pełnej krasie: misternie rzeźbione drewniane sufity, zdobienia stiukowe, kolorowe mozaiki zellige oraz dziedzińce otoczone kolumnadami i pachnącą roślinnością tworzą atmosferę, która sprzyja spokojnemu odkrywaniu wnętrz. Choć muzeum nie należy do największych, to ilość detali w architekturze budynku i eksponatach sprawia, że naprawdę warto dać sobie czas na niespieszne zwiedzanie.

Wystawy w Dar Si Said koncentrują się na tradycyjnej sztuce dekoracyjnej z różnych regionów Maroka. Zgromadzono tu bogatą kolekcję przedmiotów codziennego użytku, zachwycającą kunsztem wykonania. Znajdują się tutaj między innymi starannie zdobione drewniane meble – skrzynie, stoły, drzwi czy szafy – pełne kolorów i geometrycznych wzorów, charakterystycznych dla sztuki arabskiej i berberyjskiej. Ciekawym elementem ekspozycji są też tradycyjne dywany i tekstylia, pochodzące z różnych regionów. Każdy z nich niesie inny wzór, inną kolorystykę, a często także własną historię – przekazywaną z pokolenia na pokolenie.

Intrygującą częścią muzeum jest kolekcja tradycyjnej biżuterii berberyjskiej. Te ciężkie, ozdobne przedmioty, wykonane głównie ze srebra, pełniły nie tylko funkcję estetyczną. Często były też talizmanami, wyrazem statusu społecznego, a także elementem identyfikacji plemiennej. Znajdziemy tu też naczynia z miedzi i ceramikę – ręcznie formowaną, zdobioną i szkliwioną, zgodnie z technikami, które w wielu miejscach Maroka przetrwały setki lat.

Wart uwagi jest również główny dziedziniec – przestronny, z centralną fontanną, otoczony kolumnami i misternie dekorowanymi arkadami. To idealne miejsce, żeby na chwilę przysiąść, odpocząć i chłonąć atmosferę pałacu. Nawet w upalne dni panuje tu przyjemny chłód, a gra światła i cienia podkreśla piękno architektonicznych detali.

.

Musée Tiskiwin 

Położone w pobliżu Pałacu Bahia, muzeum to nie rzuca się w oczy, a jego wejście może łatwo umknąć nawet spostrzegawczym spacerowiczom. Jednak za niepozorną fasadą kryje się wyjątkowa kolekcja, która przeniesie nas w świat dawnych karawan, przemierzających Afrykę Północną i Zachodnią.

Musée Tiskiwin powstało z inicjatywy holenderskiego antropologa Berta Flinta – człowieka, który całe życie poświęcił badaniu i dokumentowaniu kultur Maghrebu oraz krajów Sahelu. Flint mieszkał w Maroku przez wiele lat i pewnie dlatego muzeum przypomina dom badacza, który z podróży przywozi nie tylko artefakty, ale też historie, konteksty i relacje. 

Ekspozycja została zaprojektowana tak, by odzwierciedlać trasę karawanowego szlaku handlowego, prowadzącego z Marrakeszu przez Saharę aż do słynnego Timbuktu. Każde z pomieszczeń muzeum odpowiada jednemu z etapów tej trasy i reprezentuje kulturę regionu, przez który karawany niegdyś przechodziły. Zwiedzając kolejne sale, nie tylko oglądamy przedmioty, ale też niejako uczestniczymy w podróży – od miejskich wnętrz Marrakeszu, przez berberyjskie wioski Atlasu, aż po pustynne obozy Tuaregów i afrykańskie miasta po drugiej stronie Sahary.

Wśród eksponatów znajdują się bogato zdobione tkaniny, tradycyjne stroje, ozdoby, maski rytualne, instrumenty muzyczne, przedmioty codziennego użytku, a także fragmenty architektury i mebli charakterystycznych dla poszczególnych regionów. Często są to rzeczy wykonane ręcznie, z ogromną precyzją i szacunkiem dla materiału. Są one świadectwem kunsztu rzemieślniczego, przez wieki przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Warto zwrócić uwagę na różnorodność technik tkackich i ornamentyki – każda społeczność miała własny język wizualny, który odzwierciedlał jej tożsamość i światopogląd.

Muzeum wprowadza w kulturę nie poprzez monumentalne eksponaty, ale przez detal i atmosferę. Wszystko, co prezentowane, ma znaczenie kulturowe i użytkowe. To podejście zdecydowanie wyróżnia Tiskiwin na tle bardziej komercyjnych atrakcji Marrakeszu. Musée Tiskiwin umożliwia wyjście poza ramy klasycznego zwiedzania Marrakeszu i spojrzenie szerzej – na cały region, jego historię i kulturowe powiązania. 

Pałac El Badi 

Po zwiedzeniu medyny Marrakeszu, gdzie Pałac Bahia zachwyca bogactwem ornamentyki, El Mouassine zadziwia swoją surową geometrią, a Dar Si Said – orientalną precyzją, warto udać się do miejsca zupełnie innego. Takim miejscem jest właśnie Pałac El Badi.

El Badi (co znaczy dosłownie „Niezrównany”) został zbudowany pod koniec XVI wieku przez sułtana Ahmada al-Mansura z dynastii Saadytów, niedługo po jego zwycięstwie nad Portugalczykami w bitwie pod Al-Kasr al-Kabir. Pałac miał być świadectwem chwały, bogactwa i potęgi nowo umocnionej dynastii. I był, ale przez krótki czas. 

Budowa trwała ponad dwie dekady. Wykorzystywano najdroższe materiały dostępne w świecie znanym islamowi – marmur z Włoch, złoto z Sudanu, onyks, cedr, alabaster i zilloż sprowadzane z Fezu. W swoim czasie El Badi rzeczywiście był obiektem o nieporównywalnej skali – ponad 300 komnat, ogromny dziedziniec z basenami i ogrodami, reprezentacyjne sale i prywatne apartamenty, które miały świadczyć o ambicjach władcy sięgających poza granice Maroka.

Dziś z tego wszystkiego pozostały jedynie nagie mury, wieże, puste baseny i fragmenty dawnych sal tronowych. Pałac został niemal doszczętnie rozebrany niespełna sto lat po zakończeniu budowy, przez sułtana Mulaja Ismaila. Władca przeniósł stolicę stolicę do Meknesu i potraktował El Badi jako wygodne źródło materiałów budowlanych do nowego miasta-pałacu. W pewnym sensie rozebrał jeden sen, by wznieść inny. To, co zostało, przypomina raczej wykopalisko archeologiczne niż zabytkowy pałac – ale tylko na pierwszy rzut oka.

Główny dziedziniec

Główny dziedziniec (ogromny prostokąt otoczony murami z czerwonej gliny) robi wrażenie nie tyle formą, co swoją surową konsekwencją. Cztery baseny i kanały wodne przecinają się w geometrycznym układzie, a w ich tle piętrzą się resztki pawilonów. Warto wejść na wyższe tarasy, które kiedyś służyły jako punkty obserwacyjne i spojrzeć na cały kompleks z góry – dopiero wtedy można zrozumieć, jak przemyślany był to projekt urbanistyczny i jak świadomie grano tutaj przestrzenią.

Wnętrza (a raczej to, co z nich zostało) są dziś przekształcone w przestrzenie wystawiennicze. Znajdziemy tam fragmenty ceramiki, plansze opisujące historię pałacu i kilka ekspozycji archeologicznych, które próbują zrekonstruować dawne życie El Badi. Ciekawym elementem jest minbar (kazalnica) z meczetu Kutubijja, przeniesiony tutaj i wystawiony w jednej z sal. To jeden z najlepiej zachowanych przykładów drewnianej snycerki islamskiej z XII wieku, wykonany w Kordobie i przetransportowany do Marrakeszu w czasach Almohadów.

Niezwykłym elementem tego miejsca są też jego dzisiejsi mieszkańcy – bociany. Gniazdują na wieżach i murach, a ich klekot towarzyszy zwiedzaniu niemal nieustannie. Dają poczucie, że choć pałac jako rezydencja dawno przestał pełnić swoją funkcję, to wciąż tętni jakimś życiem. 

Charakterystyczna wieża na terenie pałacu

Muzeum Sztuki Współczesnej MACAAL

Zlokalizowane na obrzeżach miasta, Muzeum Sztuki Współczesnej stanowi przyjemną ucieczkę od głośnego centrum, pokazując przy okazji zupełnie inny wymiar Marrakeszu – ten intelektualny, artystyczny i refleksyjny. 

Próg instalacji przekracza się jak wejście do czyjegoś domu – przemyślanego, otwartego, nienachalnego. MACAAL zawiera w swich kolekcjach prace współczesnych artystów z całej Afryki i diaspory afrykańskiej. Wspólnym mianownikiem nie jest technika, lecz pytanie, które pojawia się niemal w każdej pracy: kim jesteśmy i skąd mówimy?

Już pierwsze sale potwierdzają, że nie ma tu miejsca na stereotypy o „afrykańskiej sztuce”. Zamiast tego jest refleksja nad współczesnością: prace komentujące migrację, urbanizację, politykę pamięci, duchowość, nowe technologie, relacje między płciami, kwestie tożsamości rasowej i kulturowej. Niektóre dzieła są wizualnie oszczędne, z kolei inne – pełne koloru i ekspresji.

Najważniejszą częścią muzeum jest sala poświęcona pracom opartym na tkaninie i przedmiotach codziennego użytku – pokazującym, jak granica między rzemiosłem a sztuką może być nie tylko płynna, ale też polityczna. Nie mniej istotne są fotografie przedstawiające ludzi w przestrzeni miejskiej – często zderzenie tradycyjnych strojów z nowoczesnym kontekstem: graffiti, billboardy, telefony. Każda z prac mówi o człowieku, który ten świat próbuje zrozumieć, nazwać, a czasem po prostu opisać z czułością.

Muzeum MACAAL pozwala współczesnej Afryce mówić własnym głosem – nie przez pryzmat oczekiwań Zachodu czy przez kalkę folkloru. To głos różnorodny, pełen napięć, ale też pełen życia, autoironii i odwagi.

Wystawa w galerii

Jardin Majorelle i Muzeum Yves Saint Laurent 

W dzielnicy Gueliz, znajduje się miejsce zupełnie odmienne od tego, co zwykle kojarzy się z tętniącym życiem mediną. Jardin Majorelle oraz sąsiadujące z nim Muzeum Yves Saint Laurent tworzą przestrzeń, która daje zupełnie inną perspektywę na to marokańskie miasto – spokojną, artystyczną i głęboko estetyczną. To nie tylko atrakcje turystyczne, ale przede wszystkim świadectwo miłości do sztuki, designu i natury.

Jardin Majorelle to efekt wieloletniej pracy francuskiego malarza Jacques’a Majorelle’a, który w latach 20. XX wieku postanowił stworzyć ogród, łączący egzotyczne rośliny z artystyczną wizją przestrzeni. Przez dziesięciolecia zbierał on gatunki z najdalszych zakątków świata – kaktusy z Meksyku, bambusy z Azji, palmy z południowej Afryki i rozmaite odmiany sukulentów. Wszystko to osadzone zostało w geometrycznym układzie alej i rabat, między którymi biegną kanały z wodą i spokojne ścieżki spacerowe. 

Elementem niemal przyciągającym wzrok niemal natychmiast, są intensywnie niebieskie ściany willi i ogrodzeń – kolor ten, zwany dziś „bleu Majorelle”, stał się znakiem rozpoznawczym całej przestrzeni. Kontrastuje on z soczystą zielenią, żółtymi donicami i czerwonymi akcentami ścieżek, tworząc kompozycję przypominającą obraz.

Po śmierci Majorelle’a ogród popadł w zaniedbanie, aż do lat 80., kiedy to Yves Saint Laurent i jego partner Pierre Bergé odkryli to miejsce i postanowili przywrócić mu dawny blask. Kupili posiadłość, zrekonstruowali układ ogrodu, uzupełnili roślinność i otworzyli ją ponownie dla odwiedzających. Dziś Jardin Majorelle to nie tylko atrakcja turystyczna, ale również żywy pomnik miłości do Maroka i natury.

Jardin Majorelle i Góry Atlas w tle

Samo przejście przez ogród to przyjemność dla zmysłów – szelest liści, śpiew egzotycznych ptaków, delikatny szum wody, zapach jaśminu i eukaliptusa. To miejsce, które pozwala zwolnić tempo. Chociaż nie jest duży, można tu spędzić naprawdę sporo czasu, zatrzymując się przy kolejnych zbiornikach wodnych, fontannach czy zakamarkach ukrytych wśród zieleni.

Tuż obok ogrodu znajduje się Muzeum Yves Saint Laurent, które powstało jako hołd dla projektanta, jego życia i artystycznych inspiracji. Już sam budynek muzeum przyciąga uwagę – nowoczesna architektura z wykorzystaniem lokalnych materiałów, takich jak gliniane cegły, tworzy ciekawą bryłę, która w naturalny sposób wpisuje się w marokański krajobraz. Wewnątrz znajduje się stała ekspozycja twórczości Saint Laurenta – zobaczyć tu można jego kultowe projekty, szkice, próbki tkanin, fotografie z wybiegów oraz fragmenty jego osobistych notatek i inspiracji. Część ekspozycji koncentruje się także na wpływie, jaki Maroko miało na jego styl – zarówno pod względem kolorystyki, jak i form.

W muzeum znajduje się również sala wystaw czasowych, księgarnia, kawiarnia oraz mała sala kinowa, w której wyświetlane są filmy dokumentalne. To przestrzeń przemyślana w każdym detalu, nowoczesna, ale nieprzytłaczająca, pozwalająca w spokoju zapoznać się z dorobkiem jednego z najważniejszych projektantów XX wieku.

Muzeum Yves Saint Laurent

Pustynia Agafay 

Marrakesz, ze swoim tętniącym życiem placem Dżamaa al-Fina, zatłoczonymi soukami, wąskimi uliczkami medyny i bogactwem bodźców wizualnych oraz zapachowych, potrafi zarówno zachwycać, jak i przytłaczać. W takiej sytuacji idealnym rozwiązaniem okazuje się jednodniowa wycieczka poza miasto, a jednym z najczęściej wybieranych kierunków jest pustynia Agafay, położona zaledwie 40 kilometrów od Marrakeszu.

Agafay to nie klasyczna, piaszczysta pustynia znana z widokówek z Sahary, lecz rozległy, kamienisty teren o surowym, niemal księżycowym krajobrazie. Charakteryzuje się łagodnie pofalowanymi wzgórzami, suchą ziemią i niską roślinnością, a przy sprzyjających warunkach atmosferycznych na horyzoncie można dostrzec ośnieżone szczyty Atlasu Wysokiego. Bliskość Marrakeszu sprawia, że Agafay jest łatwo dostępna, a jednocześnie oferuje zupełnie inną atmosferę – ciszę, przestrzeń i poczucie odosobnienia, które kontrastują z miejskim zgiełkiem.

Wycieczki do Agafay organizowane są w różnych formach, zarówno jako krótkie wypady, jak i całodniowe programy z dodatkowymi atrakcjami. Standardowo w planie pojawiają się przejażdżki na wielbłądach lub quadach, krótki trekking po pustynnym terenie, kolacja w stylu marokańskim oraz możliwość skorzystania z basenu lub zrelaksowania się w jednym z glampingowych obozów. 

Charakterystycznym elementem wizyty na pustyni Agafay jest kolacja serwowana o zachodzie słońca. Organizatorzy dbają o detale – nastrojowe oświetlenie, tradycyjne lampiony, drewniane stoły, ręcznie tkane dywany i wygodne poduszki tworzą wyjątkową oprawę. Menu zazwyczaj obejmuje klasyczne marokańskie dania: tagine z warzywami lub mięsem, kuskus, świeży chleb wypiekany na miejscu, oliwki, daktyle oraz gorącą miętową herbatę. W niektórych przypadkach do kolacji dodawane jest lokalne wino lub tradycyjna muzyka.

Zachód słońca nad pustynią Agafay

Dla osób dysponujących większą ilością czasu dostępna jest również opcja noclegu w Agafay. Obszar ten zyskał popularność jako lokalizacja dla luksusowego glampingu – połączenia komfortu hotelowego z bezpośrednim kontaktem z naturą. Namioty wyposażone są w pełnowymiarowe łóżka, prywatne łazienki, tarasy z widokiem na pustynię i często także baseny typu infinity. Nocleg w takim miejscu pozwala doświadczyć pustynnego krajobrazu w zupełnie inny sposób – nie tylko jako punkt wycieczki, ale jako przestrzeń do wyciszenia i kontemplacji.

W porównaniu z Saharą, gdzie dojazd wymaga wielogodzinnej podróży w jedną stronę, Agafay daje możliwość przeżycia namiastki pustynnej przygody w ciągu jednego dnia. To doskonała alternatywa dla osób, które chcą oderwać się od miejskiej energii, ale nie dysponują czasem na dalsze wyprawy.

Warto pamiętać o kilku praktycznych aspektach przed wyjazdem. Zalecane jest zabranie czegoś cieplejszego na wieczór – nawet jeśli dzień jest gorący, po zmroku temperatura potrafi szybko spaść. Konieczne jest także zabezpieczenie się przed słońcem – nakrycie głowy, przeciwsłoneczne okulary i krem z filtrem są absolutnie niezbędne, zwłaszcza przy dłuższym pobycie na otwartym terenie. Dobrze też wcześniej sprawdzić opinie na temat organizatora – różnice w standardzie usług bywają znaczne, a komfort całej wyprawy zależy w dużej mierze od jakości transportu, posiłków i organizacji czasu.

Panorama gór Atlas z pustyni Agafay