Sarajewo – miasto, które zachwyca wielokulturowością

Stare Miasto w Sarajewie 

Historyczne centrum miasta jest pełne życia, kultury i niesamowitej atmosfery. Spacerując jego wąskimi brukowanymi uliczkami, odkryjemy ślady osmańskiej przeszłości łączącej się z europejską teraźniejszością.  

Najważniejszą częścią Starego Miasta jest “Baščaršija”, czyli główny osmański bazar, założony w XV wieku przez Isa-bega Isakovicia, pierwszego gubernatora osmańskiego w Bośni. Sama nazwa pochodzi od tureckiego słowa „baş”, oznaczającego „główny” oraz „çarşı”, czyli „bazar”. 

Dziś Baščaršija jest najlepiej zachowanym bazarem na Bałkanach. Znajdziemy tu mnóstwo małych sklepików z rękodziełem, kawiarni i tradycyjnych bośniackich restauracji. Nie sposób również zwiedzić Baščaršiji, nie zauważając Sebilji – drewnianej fontanny w stylu osmańskim, stojącej na głównym placu. Legenda głosi, że każdy, kto napije się wody z tej fontanny, na pewno kiedyś wróci do Sarajewa.  

Następnym nieodłącznym elementem Starego Miasta jest Kazandžiluk, czyli ulica rzemieślników. To jedna z najbardziej urokliwych ulic w całym Sarajewie, gdzie od setek lat działają rzemieślnicy zajmujący się obróbką miedzi. Spacerując tą uliczką, słyszy się charakterystyczny dźwięk młotków uderzających o metal – jest to znak, że rzemieślnicza tradycja wciąż jest tutaj żywa.  

Na Starym Mieście

Meczet Gazi Husrev-bega (Meczet Cesarski)

Jednym z najważniejszych budynków w Starym Mieście jest Meczet Gazi Husrev-bega, zbudowany w 1531 roku. Aby w pełni zrozumieć jego znaczenie, warto poznać postać, od której wziął on swoją nazwę. Gazi Husrev-beg (1480–1541) był osmańskim gubernatorem Bośni, ale także jednym z najważniejszych dobroczyńców i budowniczych Sarajewa. 

Dzięki swoim wpływom i ogromnemu bogactwu zainicjował budowę wielu kluczowych obiektów w Sarajewie – nie tylko meczetu, ale również medresy (szkoły religijnej), biblioteki, bazaru i systemu wodociągów. Jego główną ideą było stworzenie miasta, które stanie się duchowym, edukacyjnym i handlowym centrum regionu. 

Meczet został wybudowany w 1531 roku i sfinansowany z prywatnych funduszy Husrev-bega. Cały kompleks zbudowany jest z wapienia i marmuru, a jego proporcje tworzą poczucie harmonii i duchowego spokoju. Uwagę zwraca minaret meczetu, z którego pięć razy dziennie rozbrzmiewa azan, czyli wezwanie do modlitwy. Jest to niezwykle ważny element życia muzułmańskich mieszkańców miasta.

Z kolei otoczenie meczetu stanowi piękny dziedziniec, w którego centralnym punkcie znajduje się zabytkowa fontanna (šadrvan), gdzie wierni dokonują rytualnego obmycia przed modlitwą. W cieniu dziedzińca znajdują się również inne zabytkowe elementy, takie jak wcześniej wspomniane medresa (szkoła religijna) i karawanseraj (zajazd dla kupców i podróżnych).

Nie bójmy się też wejść do środka.Ściany ozdobione są niezwykle delikatnymi kaligrafiami z wersami Koranu, a kunsztowne ornamenty zdobią zarówno sufit, jak i kopułę. Koniecznie musimy zwrócić uwagę na ozdobiony złotem i marmurem mihrab – wnękę wskazująca kierunek Mekki. Obok znajduje się minbar, czyli kazalnica, z której imam prowadzi modlitwy. Wykonana jest z drewna i pokryta ornamentami w stylu osmańskim. Piękna całej przestrzeni dodają misterne żyrandole i ręcznie tkane dywany.

Meczet Gazi Husrev-bega (Meczet Cesarski)

Katedra Serca Jezusowego 

Chociaż Sarajewo kojarzy się głównie z kulturą osmańską, na Starym Mieście znajduje się także przepiękna Katedra  Serca Jezusowego. Świątynia wybudowana pod koniec XIX wieku z inicjatywy biskupa Josipa Stadlera, który był pierwszym arcybiskupem Sarajewa po przyłączeniu Bośni i Hercegowiny do Austro-Węgier w 1878 roku. Budowa świątyni miała ogromne znaczenie – była nie tylko miejscem kultu, ale także symbolem odrodzenia katolickiej tożsamości w regionie, który długimi wiekami znajdował się pod panowaniem osmańskim.

Już z daleka świątynia przyciąga wzrok potężną fasadą i strzelistymi wieżami. Tuż przed nią znajduje się pomnik papieża Jana Pawła II, który odwiedził Sarajewo w 1997 roku, niosąc przesłanie pojednania po wojnie na Bałkanach.

Natomiast wejście zdobi portal z rzeźbą Jezusa Chrystusa, który rozpościera ręce w geście błogosławieństwa. Powyżej znajduje się witrażowa rozeta, inspirowaną tą z katedry Notre-Dame w Paryżu. Po wejściu do środka oczom odwiedzających ukazuje się przestronne wnętrze. Polecam zwrócić uwagę na ołtarz główny wykonany z białego marmuru i ozdobiony posągiem Jezusa, jak i również motywami religijnymi.

Katedra Serca Jezusowego i Pomnik Św. Jana Pawła II

Stara Prawosławna Cerkiew 

Pełna nazwa tej świątyni to Cerkiew świętych archaniołów Michała i Gabriela. Trudno ustalić jej dokładną datę budowy, ale przyjmuje się, że powstała między XIV a XV wiekiem, co czyni ją jedną z najstarszych świątyń w całej Bośni i Hercegowinie. Oznacza to również, że prawosławna społeczność Sarajewa istniała tutaj jeszcze przed podbojem osmańskim.

Z wyglądu Stara Cerkiew przypomina bardziej obronną kaplicę niż bogato zdobione cerkwie, które możemy spotkać w Serbii czy Bułgarii. Jest to cecha charakterystyczna wczesnochrześcijańskiej architektury sakralnej. Drzwi do świątyni znajdują się poniżej poziomu ziemi, co może wynikać zarówno z potrzeb obronnych, jak i z osmańskich nakazów, według których świątynie chrześcijańskie nie mogły przewyższać islamskich meczetów.

Jeśli zewnętrzna fasada może wydawać się surowa, to wnętrze cerkwi zachwyca niezwykłym pięknem. Najważniejszą częścią jest XVIII-wieczny ikonostas, czyli bogato rzeźbiona i złocona ściana oddzielająca nawę od ołtarza. Ikonostas w Starej Cerkwi należy do najcenniejszych na Bałkanach i stanowi przykład mistrzowskiego snycerstwa oraz malarstwa ikonowego.

Drewniane ikony zostały wykonane przez lokalnych mistrzów i przedstawiają postacie Chrystusa, Matki Bożej, świętych oraz sceny biblijne. Ich głębokie kolory, złocenia i subtelne światło świec nadają wnętrzu mistyczną atmosferę. W cerkwi możemy podziwiać także piękne freski na sklepieniu oraz setki ikon o ogromnej wartości historycznej. Niektóre ikony są niezwykle rzadkie, a nawet cudowne – według wierzeń lokalnych wiernych, jedna z ikon Matki Bożej posiada uzdrawiające właściwości.

Ponadto, pod cerkwią znajduje się niewielka krypta, w której przechowywane są relikwie świętych oraz niektóre cenne artefakty związane z historią prawosławia w Bośni. To miejsce dodaje świątyni jeszcze większego mistycyzmu.

Cerkiew świętych archaniołów Michała i Gabriela

Żydowskie Muzeum 

Społeczność żydowska przez setki lat odgrywała ważną rolę w handlu, nauce, sztuce i kulturze. Najlepszym miejscem, aby poznać znaczenie tej społeczności, jest Żydowskie Muzeum w Sarajewie, znajdujące się w budynku Starej Synagogi – najstarszej synagogi w Bośni i Hercegowinie.

Historia Starej Synagogi sięga 1581 roku, kiedy to została zbudowana przez sefardyjskich Żydów, którzy przybyli do Sarajewa z Hiszpanii i Portugalii po wygnaniu przez Inkwizycję. Budynek przetrwał wiele burzliwych wydarzeń, ale po II wojnie światowej społeczność żydowska w Sarajewie była już bardzo mała, dlatego synagoga przestała pełnić funkcję religijną. W 1966 roku została przekształcona w Żydowskie Muzeum, aby zachować pamięć o społeczności, która przez wieki była nieodłączną częścią Sarajewa.

Muzeum przechowuje kolekcję judaików, czyli przedmiotów związanych z religią i tradycją żydowską. Możemy tu zobaczyć zwoje Tory i menory, które przez wieki były używane w sarajewskich synagogach czy też księgi modlitewne zapisane w ladino – języku sefardyjskich Żydów. 

Muzeum dokumentuje też historię Żydów w Sarajewie poprzez fotografie, dokumenty, listy i archiwalia, które przedstawiają życie żydowskiej społeczności na przestrzeni wieków. Między innymi dowiemy się tu jak sefardyjscy Żydzi osiedlili się w Sarajewie i jak przyczyniły się do rozwoju miasta poprzez uczestnictwo w gospodarce, nauce i kulturze. Poznamy też tradycje, święta i rytuały religijne.

Najbardziej poruszającą częścią jest wystawa poświęcona Holocaustowi i II wojnie światowej. Sarajewo, podobnie jak inne miasta Europy, doświadczyło brutalnych prześladowań Żydów. Poznamy relacje ocalałych, które przedstawiają brutalność okupacji i Zagłady. Po wojnie w Sarajewie pozostała tylko garstka Żydów. Muzeum pokazuje, jak wygląda współczesne życie Żydów w Sarajewie i jak starają się oni zachować swoją tożsamość i dziedzictwo.

Muzeum Historyczne Bośni i Hercegowiny 

Podróż po muzeum rozpoczyna się od sekcji poświęconej najstarszym dziejom regionu. Znajdują się tutaj artefakty z epoki kamienia, brązu i żelaza, które pokazują, jak rozwijały się pierwsze społeczności zamieszkujące tereny dzisiejszej Bośni i Hercegowiny. Natomiast z czasów średniowiecza pochodzą monety i insygnia królewskie dynastii Kotromaniciów, a także zbroje i broń używane przez wojowników bośniackich.

Po podboju Bośni przez Imperium Osmańskie w XV wieku, kraj stał się częścią wielkiego wielokulturowego imperium. Dowiemy się kim byli janczarzy i obejrzymy przedmioty codziennego użytku z czasów osmańskich – biżuterię, dywany i orientalne stroje.

Następnie ekspozycja dotyczy okresu panowania Austro-Węgier. Obejrzymy zdjęcia i plany architektoniczne przedstawiające rozwój miasta w tym okresie oraz dowiemy się jak zmieniło się życie codzienne mieszkańców Bośni pod rządami Habsburgów.

Sarajewo odegrało kluczową rolę w historii XX wieku, a jego historia związana jest z zamachem na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w 1914 roku, który stał się początkiem I wojny światowej. W muzeum znajduje się rekonstrukcja miejsca zamachu oraz wystawa poświęcona żołnierzom z Bośni, którzy walczyli w armii austro-węgierskiej.

Natomiast w strefie II wojny światowej obejrzymy zdjęcia i relacje o ruchu oporu i partyzantach jugosłowiańskich, jak i również rekonstrukcje wojennych schronów. Muzeum nie pomija także trudnego tematu wojny domowej w Jugosławii oraz oblężenia Sarajewa. Poznamy tutaj warunki, w jakich mieszkańcy żyli podczas oblężenia. 

Galeria Sztuki Bośni i Hercegowiny (Umjetnička galerija Bosne i Hercegovine)

Instytucja od dziesięcioleci gromadzi, chroni i prezentuje jedne z najcenniejszych dzieł sztuki Bośni i Hercegowiny. Budynek galerii znajduje się w centrum Sarajewa i jest doskonałym przykładem stylu neorenesansowego, z fasadą ozdobioną detalami neoklasycznymi.  

Wśród eksponatów liczne są dzieła bośniackich mistrzów XIX i XX wieku, ukazujące pejzaże, portrety i sceny z życia codziennego. Nie brakuje także sztuki współczesnej z awangardowymi obrazami, i instalacjami, jak i również rzeźby i grafiki w każdej formie.

Najbardziej znani artyści, których dzieła możemy tu podziwiać, to m.in.:  

-Gabrijel Jurkić, znany z romantycznych pejzaży Bośni.  

-Roman Petrović, jeden z pionierów modernizmu w bośniackiej sztuce.  

-Ismet Mujezinović, malarz i grafik, którego dzieła często nawiązują do trudnej historii regionu.  

Oprócz stałej kolekcji w galerii regularnie organizowane są wystawy czasowe, często w tematyce najnowszych wydarzeń w świecie sztuki. Częstym tematem jest też historia, codzienność i zmieniające się oblicze Sarajewa.  

Akademia Sztuk Pięknych

Tunel Wojenny 

W czasie wojny domowej w Jugosławii (1992–1995) mieszkańcy Sarajewa zostali odcięci od świata przez wojska Serbów bośniackich. Miasto znajdowało się w oblężeniu przez 1 425 dni – najdłuższym oblężeniu stolicy w nowoczesnej historii Europy. W obliczu śmiertelnego zagrożenia powstało tajne przejście podziemne, które stało się kluczowym elementem przetrwania dla oblężonego miasta. Tunel Wojenny, zwany również Tunel Spasa (Tunel Ocalenia), pozwolił na transport żywności, leków, broni oraz ewakuację rannych i cywilów. 

Gdy w kwietniu 1992 roku rozpoczęło się oblężenie Sarajewa, miasto zostało niemal całkowicie odcięte od świata. Wojska serbskie otoczyły Sarajewo, kontrolując wszystkie drogi wjazdowe i wyjazdowe. Jedyną neutralną strefą był teren międzynarodowego lotniska, który znajdował się pod kontrolą sił ONZ. Bośniaccy obrońcy postanowili wykorzystać ten fakt i stworzyć tajne przejście pod pasem startowym, które pozwoliłoby na przerzut ludzi i zaopatrzenia między oblężonym miastem a wolnym terytorium kontrolowanym przez siły rządowe. Budowa rozpoczęła się w marcu 1993 roku, a już w lipcu 1993 roku tunel był gotowy.

Przejście było wyjątkowo ciasne, ciemne i wilgotne. Przenoszenie ciężkich ładunków było ogromnym wyzwaniem. Początkowo cały transport odbywał się ręcznie, ale później w tunelu zamontowano tory i wózki, co znacznie usprawniło przemieszczanie się. Tunel stał się symbolem nadziei i przetrwania. dzięki niemu Sarajewo nie upadło i mieszkańcy mogli dalej walczyć o wolność.

Dziś Tunel Ocalenia jest częścią muzeum, które pozwala cofnąć się w czasie i zrozumieć realia życia podczas oblężenia Sarajewa. Możemy przejść kilkanaście metrów podziemnym korytarzem i poczuć, jak ciasne było to przejście. Z kolei ekspozycje zawierają broń, zdjęcia z tamtego okresu, a nawet filmy dokumentalne, które pokazują codzienność w oblężonym Sarajewie.

Most Łaciński 

Jedno miejsce szczególnie wyróżnia się na mapie stolicy Bośni i Hercegowiny – Most Łaciński (Latinska ćuprija). To nie tylko piękna, zabytkowa konstrukcja, ale także świadek wydarzenia, które wpłynęło na losy całego świata. To właśnie tutaj, 28 czerwca 1914 roku, miał miejsce zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, który stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.  

Arcyksiążę Franciszek Ferdynand wraz z żoną przybył do Sarajewa z wizytą oficjalną. Wzdłuż trasy jego przejazdu czekali zamachowcy z organizacji „Młoda Bośnia”, wspierani przez serbskie ugrupowanie “Czarna Ręka”. Gdy pierwsza próba zamachu (rzut bombą) nie powiodła się, para arcyksiążęca kontynuowała wizytę, ale przez “przypadek” ich samochód zatrzymał się w pobliżu Mostu Łacińskiego, gdzie czekał Gavrilo Princip. Oddział on dwa strzały**, zabijając zarówno Franciszka Ferdynanda, jak i jego żonę Zofię.  

Dziś w pobliżu mostu znajduje się tablica pamiątkowa, przypominająca o tym dramatycznym wydarzeniu. Przez wiele lat w tym miejscu znajdował się również pomnik Gavrilo Principa, jednak został usunięty po zakończeniu II wojny światowej. Przechodząc po jego kamiennej nawierzchni, możemy dosłownie stanąć w miejscu, gdzie rozpoczęła się jedna z największych wojen w historii świata.  

Jednakże, sama historia mostu sięga jeszcze czasów osmańskich, kiedy to w XVI wieku w miejscu obecnej konstrukcji znajdowała się drewniana konstrukcja. W 1565 roku bogaty kupiec Ali Ajni-Beg ufundował budowę kamiennego mostu, który na nowo połączył oba brzegi rzeki Miljacki. Konstrukcja została wykonana z białego wapienia, który nadaje mostowi charakterystyczny wygląd. 

Dziś Most Łaciński to jedno z najczęściej fotografowanych miejsc w Sarajewie. Rzeka Miljacka, otaczające most budynki i góry w tle tworzą niesamowitą scenerię. Najlepszymi momentami na spacer i zdjęcia są zachód i wschód słońca, gdy światło pięknie odbija się od kamiennych łuków mostu.  

Most Łaciński – to tu zaczęła się I wojna światowa

Wzgórze Żółta Twierdza (Žuta Tabija)

Jest to część dawnego systemu obronnego miasta, zbudowana przez Osmanów w XVIII wieku, która do dziś zachowała swoją monumentalność i znaczenie historyczne. Żółta Twierdza została zbudowana w 1766 roku jako część systemu Vratnik – kompleksu obronnego powstałego po wielkim pożarze Sarajewa w 1697 roku. Mówi się, że nazwa pochodzi od koloru kamienia, który w słońcu przybiera złocisto-żółtą barwę.

Mimo że Žuta Tabija nie jest ogromnym zamkiem w klasycznym europejskim stylu, jej architektura odzwierciedla typowe dla Osmanów podejście do budowy fortyfikacji. Twierdza została zbudowana z solidnych kamiennych bloków, aby wytrzymać ataki artyleryjskie i oblężenia, a rozmieszczone w strategicznych miejscach punkty obserwacyjne pozwalały żołnierzom na obserwację doliny rzeki Miljacki i okolicznych wzgórz.

Dziś Żółta Twierdza nie jest już w pełni funkcjonalną warownią, ale jej pozostałości wciąż robią wrażenie. Dzięki swojemu wyjątkowemu położeniu, twierdza stała się nie tylko miejscem historycznym, ale także jednym z najlepszych punktów widokowych w Sarajewie. Z tego miejsca możemy zobaczyć całe Sarajewo jak na dłoni. Z jednej strony widać rzekę Miljacka, wijącą się przez miasto, a z drugiej strony – wzgórza pełne zieleni. 

Ponadto podczas świętego miesiąca Ramadanu z murów twierdzy każdego wieczoru wystrzeliwana jest symboliczna armatnia salwa, oznaczająca koniec postu.

Avaz Twist Tower

Znajdująca się w samym sercu miasta, ta nowoczesna wieża stała się jednym z symboli współczesnego Sarajewa, a jej unikalna architektura oraz wysoka lokalizacja przyciągają turystów i mieszkańców, niezrównanymi widokami na miasto i otaczające góry.

Wieża Avaz Twist Tower ma 176 metrów wysokości i jest jednym z najwyższych budynków w Bośni i Hercegowinie. Została ukończona w 2009 roku, a jej zakrzywiona forma, pełna szkła elewacja oraz futurystyczny wygląd sprawiają, że przyciąga wzrok i stanowi centralny punkt na mapie miasta. 

Z tarasu widokowego na wysokości 120 metrów możemy podziwiać całe Sarajewo w panoramie, w tym jego piękną starówkę, góry otaczające miasto oraz malownicze wschody i zachody słońca. Góra Trebević, góra Bjelašnica i inne szczyty górskie rozciągające się wokół Sarajewa tworzą niesamowite tło dla tego nowoczesnego budynku. To również świetna okazja, by zrozumieć, jak miasto jest otoczone przez góry i jak rozciąga się w dolinie. 

Na najwyższym piętrze budynku znajduje się też restauracja i kawiarnia, gdzie możemy usiąść przy oknie i delektować się pyszną kawą lub posiłkiem przy wspaniałych widokach. Wieża jest świetnym miejscem na romantyczną kolację przy zachodzie słońca czy sesję zdjęciową.

Wieża Avaz Twist Tower

Vrelo Bosne – źródło rzeki Bosny  

Jest to idealna odskocznia od miejskiego życia, gdzie możemy się zrelaksować i naładować baterie w otoczeniu czystej, dziewiczej przyrody. Rzeka Bosna, od której swoją nazwę wzięło całe państwo, wypływa właśnie tutaj, w Vrelo Bosne. Źródło rzeki to seria małych strumieni, które spływają z gór Igman i Bjelašnica, tworząc małe jeziorka, kaskady i wodospady. Woda jest tutaj krystalicznie czysta i tak przejrzysta, że możemy zobaczyć każdy kamień na dnie.  

Vrelo Bosne znajduje się około 12 kilometrów od centrum Sarajewa, a dojazd do parku jest stosunkowo łatwy. Najwygodniej dojechać tramwajem nr 3, który kursuje z centrum Sarajewa do Ilidży. Stąd możemy dojść pieszo do parku Aleją Lipową obsadzoną ponad 700 starymi drzewami, która prowadzi prosto do Vrelo Bosne. Przy drodze znajduje się także parę zabytkowych willi z czasów austro-węgierskich. Ewentualnie możemy wynająć konny powóz, który zawiezie nas na miejsce. 

W całym parku znajdują się urokliwe drewniane mostki, które umożliwiają przejście nad strumieniami i jeziorkami. Są otoczone soczystą zielenią i odbijającą się w wodzie przyrodą, stanowiąc jedno z najbardziej fotogenicznych miejsc w Bośni i Hercegowinie. Vrelo Bosne jest także domem dla wielu gatunków zwierząt i ptaków. Zobaczymy tutaj łabędzie, dzikie kaczki, a nawet konie pasące się na pobliskich łąkach. Czasami można dostrzec również żółwie wodne i ryby, które pływają w przejrzystych wodach źródeł.  

W parku znajdują się też małe kawiarnie, gdzie możemy napić się tradycyjnej bośniackiej kawy, herbaty lub zjeść coś lokalnego. Kawa pita nad spokojnym strumieniem wśród bujnej zieleni smakuje wyjątkowo!